शेअर मार्केट म्हणजे काय?

शेअर मार्केटमध्ये गुंतवणूक का करावी?

दीर्घकाळासाठी आपली संपत्ती निर्माण आणि वुद्धी करण्यासाठी आपण शेअर्समध्ये गुंतवणूक करतो. बर्‍याच अभ्यासांनी हे सिद्ध केले आहे की दीर्घ कालावधीसाठी (पाच ते 10 वर्षे) तुमचे पैसे योग्य शेअर्समध्ये ठेवल्यास महागाईला मात देणारा परतावा मिळू शकतो — आणि रिअल इस्टेट आणि सोन्यापेक्षा चांगला गुंतवणूक पर्याय असू शकतो.

1993 मध्ये राष्ट्रीय शेअर बाजार किंवा NSE ची स्थापना झाली. काही वर्षांतच, दोन्ही एक्सचेंजेसवरील व्यापार ओपन क्राय सिस्टीममधून स्वयंचलित व्यापार वातावरणात स्थलांतरित झाला.

शेअर मार्केट म्हणजे काय?

शेअर मार्केट म्हणजे जिथे शेअर्स जारी केले जातात किंवा व्यवहार केले जातात.

शेअर मार्केट हे तुम्ही जिथून विकत घेतले त्या कंपनीच्या मालकीचे एक युनिट दर्शवते. उदाहरणार्थ, तुम्ही एबीसी कंपनीचे 10 शेअर्स खरेदी केले प्रत्येकी 200 रु.चे , नंतर तुम्ही एबीसीचे शेअरहोल्डर व्हाल. इथे  तुम्हाला हवे तेव्हा एबीसी शेअर विकू देते. शेअर्समध्ये गुंतवणूक केल्याने तुम्हाला तुमची उच्च शिक्षण, कार खरेदी करणे, घर बांधणे इत्यादी स्वप्ने पूर्ण करता येतात. जर तुम्ही तरुण वयात गुंतवणूक करायला सुरुवात केली आणि दीर्घकाळ गुंतवणूक केली तर परतावा दर जास्त असेल. तुम्हाला पैशांची गरज असलेल्या वेळेनुसार तुम्ही तुमची गुंतवणूक धोरण आखू शकता.

शेअर मार्केट आणि स्टॉक मार्केटमधला महत्त्वाचा फरक असा आहे की आधीचे फक्त शेअर्सचे व्यापार करू देतात. नंतरचे तुम्हाला डेरिव्हेटिव्ह्ज, बाँड्स, म्युच्युअल फंड, तसेच सूचीबद्ध कंपन्यांचे शेअर्स यासारख्या आर्थिक साधनांमध्ये व्यापार करण्याची परवानगी देते.

महत्त्वाचा घटक असा आहे की मूलभूत प्लॅटफॉर्म ट्रेडिंग सुविधा देते ज्याचा वापर कंपन्या स्टॉक मार्केटमध्ये स्टॉक ट्रेड करण्यासाठी करू शकतात. स्टॉक एक्स्चेंजवर, एखादी व्यक्ती फक्त त्या स्टॉकची खरेदी आणि विक्री करू शकते जे त्यावर सूचीबद्ध आहेत. त्यामुळे खरेदीदार आणि विक्रेते शेअर बाजारात भेटतात. नॅशनल स्टॉक एक्सचेंज आणि बॉम्बे स्टॉक एक्स्चेंज हे भारतातील प्रमुख स्टॉक एक्सचेंज आहेत.

शेअर मार्केटचे प्रकार

आता आपल्याला स्टॉक मार्केटचा अर्थ समजला आहे, स्टॉक मार्केटच्या मूलभूत गोष्टींचा एक महत्त्वाचा पैलू म्हणजे दोन बाजार विभागांपैकी एकावर व्यापार करू शकतो. दुसऱ्या शब्दांत, भारतात दोन प्रकारचे शेअर बाजार आहेत. हे प्राथमिक बाजार आणि दुय्यम बाजार आहेत.

1. प्राथमिक शेअर बाजार

प्राथमिक शेअर मार्केट ही अशी जागा आहे जिथे कंपनी प्रथम पैसे उभारण्याच्या उद्दिष्टाने नोंदणीकृत होते आणि ठराविक प्रमाणात शेअर जारी करते. प्राथमिक स्टॉक एक्स्चेंजवर सार्वजनिकरित्या सूचीबद्ध होण्याचे उद्दिष्ट पैसे उभारणे आहे. येथे कंपनी विशिष्ट प्रमाणात शेअर्स जारी करण्यासाठी आणि पैसे उभारण्यासाठी नोंदणीकृत होते. कंपनीने प्रथमच आपले शेअर्स विकण्याचा निर्णय घेतल्यास, याला प्रारंभिक सार्वजनिक ऑफर म्हणून ओळखले जाते.

कंपनी आपले शेअर्स जनतेला का विकते? कंपनीला तिचा विस्तार, विकास इत्यादीसाठी भांडवल किंवा पैशाची आवश्यकता असते आणि या कारणासाठी ती लोकांकडून पैसे गोळा करते. कंपनी ज्या प्रक्रियेद्वारे शेअर्स जारी करते तिला इनिशियल पब्लिक ऑफर (IPO) म्हणतात.

2. दुय्यम बाजार

एकदा कंपनीच्या नवीन सिक्युरिटीजची प्राथमिक बाजारात विक्री झाली की, नंतर त्यांची दुय्यम शेअर बाजारात खरेदी-विक्री केली जाते. दुय्यम बाजारात, गुंतवणूकदारांना त्यांच्या गुंतवणुकीतून बाहेर पडण्याची आणि त्यांचे शेअर्स विकण्याची संधी मिळते. दुय्यम बाजारातील व्यवहारांमध्ये मुख्यतः व्यापारांचा समावेश असतो जेथे एक गुंतवणूकदार प्रचलित बाजारभावानुसार वेगळ्या गुंतवणूकदाराकडून समभाग खरेदी करणे निवडतो.

दोन्ही पक्ष जे काही किंमती सेट करण्यास सहमत असतील किंवा प्रचलित बाजारभावाच्या आधारावर, एक गुंतवणूकदार दुय्यम बाजारातून दुसऱ्याकडून शेअर्स खरेदी करेल. सामान्यत: गुंतवणूकदार हे व्यवहार ब्रोकर किंवा इतर मध्यस्थामार्फत करतात जे ही प्रक्रिया सुलभ करू शकतात. ब्रोकर्स वेगवेगळ्या योजनांवर या व्यापाराच्या संधी देतात.

शेअर मार्केटमध्ये गुंतवणूक कशी करावी

प्रथम, शेअर मार्केटमध्ये गुंतवणूक करण्यासाठी तुम्हाला ट्रेडिंग खाते आणि डीमॅट खाते उघडण्याची आवश्यकता आहे. हे ट्रेडिंग आणि डीमॅट खाते तुमच्या बचत खात्याशी लिंक केले जाईल जेणेकरून पैसे आणि शेअर्सचे सहज हस्तांतरण करता येईल. लक्षात घ्या की डीमॅट आणि ट्रेडिंग खाते वेगळे आहेत.

शेअर मार्केटमध्ये काय व्यवहार होतो?

स्टॉक एक्स्चेंजवर चार प्रकारच्या आर्थिक साधनांचा व्यापार केला जातो. ते शेअर्स, बाँड्स, डेरिव्हेटिव्ह्ज आणि म्युच्युअल फंड आहेत. ते खालीलप्रमाणे आहेत.

1. शेअर्स

शेअर हे कॉर्पोरेशनमधील इक्विटी मालकी दर्शवणारे एकक आहे जे कमावलेल्या कोणत्याही नफ्यासाठी समान वितरण प्रदान करणारी आर्थिक मालमत्ता म्हणून अस्तित्वात आहे. म्हणून, जेव्हा तुम्ही शेअर्स खरेदी करता, तेव्हा तुम्ही ज्या कंपनीचे शेअर्स विकत घेतले आहेत त्या कंपनीतील भागभांडवल खरेदी करता. याचा अर्थ असा की जर कंपनी कालांतराने फायदेशीर झाली तर भागधारकांना लाभांश दिला जातो. व्यापारी अनेकदा शेअर्स त्यांनी विकत घेतलेल्या किंमतीपेक्षा जास्त किंमतीला विकणे निवडतात.

2. बाँड्स

कंपनीला पैसे आवश्यक असतात जेणेकरून ते प्रकल्प हाती घेऊ शकतील. ते त्यांच्या गुंतवणूकदारांना त्यांच्या प्रकल्पांवर मिळणाऱ्या कमाईतून लाभांश देतात. ऑपरेशन्स आणि कंपनीच्या इतर प्रक्रियेसाठी भांडवल उभारण्याचा एक मार्ग म्हणजे बाँड्सद्वारे. जेव्हा एखादी कंपनी बँकेकडून पैसे उधार घेण्याचे निवडते, तेव्हा ते कर्ज घेतात ज्याची ते नियतकालिक व्याज देयकेद्वारे परतफेड करतात. तत्सम नोंदीवर, जेव्हा एखादी कंपनी विविध गुंतवणूकदारांकडून निधी उधार घेण्याचा पर्याय निवडते, तेव्हा याला बाँड म्हणून ओळखले जाते, जे वेळेवर व्याज पेमेंटद्वारे देखील दिले जाते. बाँड कसे कार्य करतात याचे स्पष्टीकरण म्हणून खालील उदाहरण घ्या.

3. म्युच्युअल फंड

शेअर बाजाराच्या मूलभूत गोष्टींचा एक महत्त्वाचा आर्थिक साधन भाग म्हणजे म्युच्युअल फंड गुंतवणूक. म्युच्युअल फंड ही अशी गुंतवणूक आहे जी तुम्हाला शेअर मार्केटमध्ये अप्रत्यक्षपणे गुंतवणूक करू देते. इक्विटी, डेट किंवा हायब्रीड फंड यासारख्या विविध आर्थिक साधनांसाठी तुम्ही म्युच्युअल फंड शोधू शकता. म्युच्युअल फंड त्यांना निधी देणाऱ्या सर्व गुंतवणूकदारांकडून पैसे एकत्र करून काम करतात. ही एकूण रक्कम नंतर आर्थिक साधनांमध्ये गुंतवली जाते. म्युच्युअल फंड हे फंड मॅनेजर व्यावसायिकपणे हाताळतात.

प्रत्येक म्युच्युअल फंड योजना समभागाप्रमाणेच विशिष्ट मूल्याची युनिट्स जारी करते. जेव्हा तुम्ही अशा फंडांमध्ये गुंतवणूक करता तेव्हा तुम्ही त्या म्युच्युअल फंड योजनेत युनिटधारक बनता. जेव्हा त्या म्युच्युअल फंड योजनेचा भाग असलेली उपकरणे कालांतराने महसूल मिळवतात, तेव्हा युनिट-धारकास तो महसूल फंडाच्या निव्वळ मालमत्ता मूल्याच्या रूपात किंवा लाभांश पेआउटच्या स्वरूपात परावर्तित होतो.

४ .डेरिव्हेटिव्ह्ज

शेअर बाजारात सूचीबद्ध केलेल्या शेअर्सचे बाजारमूल्य सतत चढ-उतार होत असते. एका विशिष्ट किंमतीवर शेअरचे मूल्य निश्चित करणे कठीण आहे. येथेच डेरिव्हेटिव्ह्ज चित्रात प्रवेश करतात. डेरिव्हेटिव्ह्ज ही अशी उपकरणे आहेत जी तुम्हाला आज तुमच्याद्वारे निश्चित केलेल्या किंमतीवर व्यापार करण्याची परवानगी देतात. सोप्या भाषेत सांगायचे तर, तुम्ही असा करार कराल जिथे तुम्ही एकतर शेअर किंवा इतर कोणतेही साधन ठराविक निश्चित किंमतीला विकणे किंवा खरेदी करणे निवडले आहे.